Kazetaria, komunikazio-teknikaria eta Game Erauntsia elkarteko kidea da Lander Unzueta. Orain dela gutxi, "Bideojokoen industriaren egoera Euskal Herrian" hitzaldia eman zuen, Enpresa Digitala ekimenaren baitan. Bertan, bideojokogintzaren inguruko alderdi ugari jorratu zituen: bideojokogintzaren hastapenak Euskal Herrian, garatzaileen banaketa lurraldeka, prestakuntza-eskaintza, euskararen lekua... Horietan guztietan gehiago sakondu nahian, Landerrengana jo dugu.

Nolakoak izan ziren bideojokogintzaren hastapenak Euskal Herrian? Lehen urte haietan, zelako lanak argitaratu zituzten euskal garatzaileek?

Espainiakoaren antzeko ibilbidea jarraitu zuen Euskal Herriko bideojokogintzak. Estudio oso txikiak eratu ziren, ahal zuten moduan, proiektuak hartu eta aurrera eramaten zituztenak.

Bideojoko txikiak, eta, askotan, hezkuntzari lotutakoak izan ziren Euskal Herrian sortutako lehenak: titulurik ezagunenetakoa 2003ko "Basajaunen Kondaira" izan daiteke, euskal mitologia ardatz zeukan tribial-estiloko lana.

Hala ere, baditugu aisialdira bideratutako bideojoko arrunten formatua jarraitzen duten adibide zaharragoak: Zeus Software donostiarrak, adibidez, "Hundra" bideojokoa kaleratu zuen 8-biteko ordenagailuetarako 1987. urtean; ostean, "Delfox", "Comando Tracer" edo "Bestial Warrior" garatu zituen.

Kirolei lotutako proiektuek ere garrantzia handia izan zuten Euskal Herrian. 3D News TV enpresak, esate baterako, "Estropadak", "Mendizaleak" eta "Jai Alai Sport" merkaturatu zituen 2000ko hamarkada hasieran. "SeiBaietz!", "Izan Kirolari", "Aizkolari", "Fronton"... bertoko enpresek sortutako kirol-bideojoko ugari dauzkagu.

("Estropadak")

Gaur egun, zein da bideojoko-garatzaileen banaketa Euskal Herrian? Alde nabarmenak daude lurralde batetik bestera?

Garatzaile gehienak bizkaitarrak dira. Ez da harritzekoa, Bizkaian baitaude bideojokogintzari lotutako ikastetxerik gehienak. Dena den, formakuntza-eskaintza osatzen hasi aurretik ere estudio gehienak Bizkaian kokatzen ziren.

Gipuzkoan, Araban zein Nafarroan gorakada nabarmena ikusi dugu, zorionez, garatzaileei dagokienez. Azken urteotan estudio txiki gehiago sortu dira, eta euren lehen bideojokoak kaleratu dituzte.

(Game Erauntsia elkarteko bazkide batzuk, Durangoko Azokan antolatutako Gamer Gela ekimenean | Argazkia: Game Erauntsia)

Nolakoak dira Euskal Herriko bideojoko-estudioak, oro har? Zer ezaugarri dituzte? Zein dira nagusiki lantzen dituzten bideojoko-motak?

Talde oso txikiak izan ohi dira: gehienak bost langile baino gutxiagoz osatuta daude. Relevo, TLR Games, Xagu Studios, Main Loop... halako adibide asko ditugu. Bakarkako garatzaileak ere ikusten gabiltza azken urteotan: hori da Zomorro Studio irundarraren kasua, adibidez.

Artistek eta programatzaileek osatzen dituzte taldeok, baina, gainera, bestelako lanak ere hartzen dituzte: sare sozialak kudeatzeaz edo lan promozionala egiteaz ardura daitezke estudio txikiotako garatzaileak.

Era guztietako bideojokoak ikusi ditugu euren aldetik. Plataforma-abenturak, puzzle-erronkak, borroka-tituluak, lasterketak, simulagailuak... Euskal Herrian denetarikoak egitera ausartu dira kontsoletan, mugikorretan zein ordenagailuetan; bideojoko-plataforma nagusietan, alegia.

Enpresa handiagoak ere egon badaude. Irungo Keplerians eta Bilboko Tellmewow taldeak dira adibiderik argienak. Genero aldetik bideojoko zeharo desberdinak sortzen badituzte ere, negozio-eredu berbera jarraitzen dutela aipa daiteke: Android edo iOS gailu mugikorretarako doako obrak kaleratzen dituzte.

(Korrika Birtuala "Minecraft" jokoan)

Zein izan da bilakaera bideojokoen euskarriei dagokionez? Eta zer leku daukate gaur egun zentzu hertsian bideojokoak ez diren arren funtsean haien planteamenduetan oinarritzen diren joko 'serioek'?

Aipatu bezala, kontsolen eta ordenagailuen nagusitasunetik mugikorren arora igaro garela esan dezakegu. Erabiltzaile-kopuru izugarria mugitzen dute sakelakoek. Hala eta guztiz ere, bideojoko ezagunenek PlayStation, Nintendo, Xbox edo PC plataformetan jarraitzen dute, gaur egun.

Bideojoko serioek, bestalde, esparru guztiz desberdina hartzen dute: aisialdirako garatu eta 'jokatzen ez diren jokoak' dira. Horrela, hezkuntza, trebakuntza, ebaluazioa eta marketina izan ditzakete helburu nagusitzat.

(Durangoko Azoka 2022. Gamer Gela | Argazkia: Game Erauntsia)

Zer-nolakoa da Euskal Herrian prestakuntza-eskaintza bideojokoen esparruan? Bideojokogintzan trebatzeko ikastetxeak eta zentroak ezinbestekoak dira sektoreak hazten jarri dezan, ezta?

Alor honetan ere ikaragarrizko hazkundea ikusi dugu azken urteotan. Euskal Herri osoan zehar geroz eta zentro gehiagok eskaintzen dituzte bideojokogintzari lotutako ikasketak.

Bizkaian, Harrobia ikastola, Tartanga ikastetxea edo Digipen Europe-Bilbao ditugu, adibidez; Gipuzkoan, berriz, Uni Eibar-Ermua zein Xabier Zubiri Manteo BHI ikastetxeek bideojokoen goi-mailako heziketa-zikloak eskaintzen dituzte; bukatzeko, Arabako EUNEIZ zein Nafarroako CreaNavarra zentroetan bideojokoetako Arte- zein Diseinu- eta Garapen-graduak dauzkate.

Horiez gain, era askotako ikastaro edo tailer motzak aurki ditzakegu Euskal Herrian. Gehienek Unreal Engine nahiz Unity garapen motoreak erabiltzen ikasteko laguntzak eskaintzen dituzte, horiek baitira bideojokoen munduan erabiltzen diren tresnarik ezagunenak.

Trebakuntza horiei esker, euskal bideojokogileek industria honetan sartzeko aukera lor dezakete. Horri esker, nola ez, Euskal Herriko bideojokoen sektoreak gora egin du, aipatu ditugun estudioak osatzea eta sendotzea ahalbidetuz.

(Euskarazko bideojokoen bilakaera 1985etik 2025era | Iturria: Game Erauntsia)

Zer leku dauka euskarak Euskal Herriko bideojokoen industrian?

Euskararen presentzia ere nabarmen areagotu da bideojokoen munduan. Euskal Herriko industria indartuz joan ahala, sektore honetan lan egiten duten euskaldunen kopuruak ere gora egin du. Hori dela eta, euren hizkuntzan lan egin zein sortu nahi duten garatzaileak geroz eta gehiago dira.

Euskaraz kaleratutako bideojokoen kopuruaren hazkunde izugarria ikusi dugu, horren ondorioz. Garatzaileek ez dute inolako beharrizanik euren ekoizpenak euskaraz argitaratzerako orduan: ingelesez estreinatzea da garrantzitsuena, eta, ostean, gaztelaniara, frantsesera, italierara, alemanera, japonierara edo txinatarrera itzultzea.

Zorionez, euskal garatzaile askok beren lanak euskaratzeko lan gehigarria hartzen dute. Lan handia dago egiteko arlo horretan, hori bai: IDE Ingurune Digitaleko hiztegi Eleaniztuna bezalako proiektuek laguntzak eskaintzen badituzte ere, bideojokoen munduko terminologiak lanketa sakona eskatzen du gure mintzairan.

Gauza bera gertatzen da sortzerako orduan; izan ere, garatzaile gehienek mundu hau ingelesez ezagutu dute, eta hizkuntza horretan aurkitzen dira erabiltzen dituzten tresna gehienak. Hortaz, euskara bideojokoetan bultzatzeko gogoak egon badaude, baina garatzaileek —edo bideojokozaleek— sustatu behar izan dute.

(Euskal Game Jam 2023, EHUren Bizkaia Aretoan | Argazkia: Game Erauntsia)

Hain justu, bideojokoak eta euskara uztartzeko, komunitatea sortzeko eta jarduerak burutzeko asmoz sortu zen Game Erauntsia 2014an (2016an bihurtu zen elkarte ofizial). Zer-nolako ekintzak garatzen ditu helburu horiek lortzeko?

Zaletasun honetako ekintzarik arruntenetan euskara aurkitzea zaila zen: ez zegoen sarean jokatzeko topaketa edo talde euskaldunik, bideojokoen gaurkotasuna jarraitzeko albisteak, analisiak edo erreportajeak erdaraz zeuden, eduki-sortzaile euskaldun gutxi zegoen... Laburbilduz, bideojokoen munduaz euskaraz gozatzeko etxera edo lagunartera mugatu behar ginen.

Game Erauntsia elkartea eratu genuenean, bideojokozale euskaldunen taldetxoa antolatzea zen helburua, baina askotariko ekintzak prestatzen ditugu gaur egun: elkarretaratzeak edo txapelketak kudeatzeaz gain, gamerauntsia.eus blog komunitarioan bideojokoen munduari buruzko artikuluak zein bideoak argitaratzen ditugu euskaraz. Ez hori bakarrik, Game Erauntsia irratsaioan industriaren gaurkotasuna jorratzen dugu.

Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren babesarekin euskara bideojokoetan indartzeko bide gehiagori ekin diegu. Tailerren bidez gazteei eta nerabeei aisialdian euskaraz egiteko bide berriak daudela helarazi nahi diegu, esaterako, euskarazko bideojokoen Gamer Gela erakusleihoekin; gainera, gurasoentzako edo hezitzaileentzako hitzaldiak edo gidak ere prestatzen ditugu, horren aldakorra den mundu honi buruzko gakoak azaltzeko.

Sortzaileei zein zaleei zuzendutako hainbat ekimen antolatzen ditugu: Euskal Game Jam sormen-proiektua, Jokoteknia biltzarra edo Euskal Bideojokogileen Topaketa, besteak beste.

Agerikoa denez, bideojokoen mundua ikaragarri handia da. Ahal diogun guztiari heltzen eta gurera ekartzen saiatzen gara; azken finean, guk geuk aipatutakoez gozatu dugu urte luzez, baina gure hizkuntzan egiteko garaia dela erabaki dugu.

(Euskarazko bideojokoen zerrenda | Iturria: Game Erauntsia)

Aurreratu diguzun bezala, Game Erauntsiaren zeregin garrantzitsuenetako bat euskaraz dauden bideojokoak biltzea eta antolatzea da, ondoren, informazio hori, bilatzaile aurreratu batez bidez, guztion eskura jartzeko. Zenbat joko dituzue katalogatuta une honetan? Zein izan da bilakaera azken urteotan?

Bai, euskarazko bideojokoen zerrenda da gure lanik nabarmenetakoa zein politenetakoa. Egun, euskaraz argitaratutako edo merkaturatu ostean lokalizatutako 192 bideojoko aurki ditzakegu; aurten sei gaineratu ditugu, oraingoz, baina gehiago datoz.

Zerrenda oso garrantzitsua dela uste dugu. Ez dago euskarazko bideojokoak bilatzeko modu 'ofizialik': Steam plataforma da bere datu-basean euskarazko jokoak bilatzea ahalbidetzen duen bakarra, eta, halere, akats edo gabezia esanguratsuak ditu. Horren ondorioz, ezinezkoa zen gure mintzairan dauden tituluak aurkitzea.

Noski, horrek beste ondorio bat zekarren: garatzaileek euren jokoak euskaratzeko egindako ahaleginak indarra galtzen zuen, ez baitzen inon aipatzen edo nabarmentzen. Pixkana-pixkana gure zerrenda osatzen joan gara, eta, egindako lanari esker, euskarazko jokoen kopuruak gora egin duela esan dezakegu: azken hiru edo lau urteetan eztanda bat ikusi dugu gure mintzairan joka daitezkeen bideojokoetan.

("Super Mario 64")

Garatzaileek beren-beregi euskaraz kaleratutako jokoez gain, badira zaleen lanaren ondorio diren beste batzuk ere, ezta?

Hori da, euskal garatzaileek sekulako lana hartzen dute euren tituluak euskaraz argitaratzerako orduan, baina zaleek egindako lana are txalogarriagoa dela esan daiteke. Modu boluntarioan, maite dituzten bideojoko horiek itzultzeari ekin diote, eta, horri esker, ikaragarrizko maisulanak ditugu gure hizkuntzan: "Hollow Knight", "SOMA", "Stardew Valley", "Celeste", "Tunic", "Super Mario 64", "Minecraft", "A Short Hike", "Outer Wilds"... katalogoa izugarria da.

Lokalizazio ez-ofizialak izan ohi direnez, horiek erabiltzeko adabakiak edo mod-ak instalatu beharra dago. Zorionez, noizean behin bideojoko horien sortzaileen aldetik sekulako erantzuna ikusten dugu: adibidez, "Papers, Please" bikainaren garatzaileak euskarazko itzulpena zegoela ezagutu zuenean, ofizialki gehitu zuen bere bideojokora. Antzeko beste kasu batzuk ikusi ditugu, eta horrek indarra ematen dio komunitateari.

("Hollow Knight")

Bideojokoen industria berria da Euskal Herrian. Zein ditu une honetan gabezia nagusiak? Nola egin dakieke aurre?

Azken hamarkadan forma hartzen hasia den sektorea izanik, asko daukagu hobetzeko. Garrantzitsuena bertoko estudioak sendotzea eta babestea da; izan ere, garatzaile gazte askok atzerrira jo behar izaten dute —bai fisikoki, bai telelana egiteko— bideojokoen munduan lan egiteko ametsa betetzeko. Alde batetik, ulertzekoa da, guztiok ezagutzen ditugun enpresa eta bideojoko handi gehienak AEBetakoak edo Japoniakoak izanik.

Hala eta guztiz ere, Euskal Herriko bideojokoak bultzatzeko laguntzak ezinbestekoak dira. Gaur egun jokoak sortzea eta argitaratzea inoiz baino errazagoa bada ere, programatzaileek zein artistek osatutako taldeek hainbat erronka dituzte begien aurrean, finantzaketatik hasita, euren ekoizpenak plataforma desberdinetara eramateko edo port-eatzeko zein horietan argitaratzeko baliabideetaraino edo euskarriraino.

Dirulaguntzak aipa daitezke, noski, baina bestelako babes-mota batzuk ere eskaini daitezke. Euskal Herri mailako argitaletxe propioa eratzea izan daiteke bide bat: etxeko ekoizpenak publizitatzeaz eta bukatutako produktuen bertsio desberdinak prestatzeaz arduratuko den enpresa, adibidez. Edo, euskarari begira jarrita, atzerriko zein Euskal Herriko bideojokoak euskaratzeaz arduratzen den banatzailea: Elhuyar Fundazioak, adibidez, lan hori hartu zuen duela urte batzuk, "Kao: Sumendiko Sekretua" edo "Hiru Mosketariak" bezalako jokoak gure hizkuntzara lokalizatuz eta Euskal Herritik zehar banatuz.

Erronka eta gabezia asko ditugu une honetan. Egokiena sektoreko adituei galdetzea eta entzutea da zalantzarik gabe, Euskal Herriko bideojoko garatzaile beteranoei. Agerikoak diren edo, agian, horren argiak ez diren gabezia horiek ondo identifikatuta dituztenez, sektorea haz dadin berebizikoa da euren eskaerei jaramon egitea.

(2025eko maiatzaren 19an argitaratutako Berezia)