2005ean abiatu zuen Ikastolen Elkarteak Xabiroi aldizkaria. 20. urteurrenaren karietara, Dani Fano aldizkariaren koordinatzailearekin hitz egin nahi izan dugu proiektuaren hastapenez eta orain arte egindako bideaz. Maratoi luze bat izan da, baina orduko ametsak bizirik dirau.

Zer helbururekin jaio zen Xabiroi aldizkaria? Zer-nolakoa zen euskal komikigintzaren egoera orain 20 urte?

Nahi baduzue, bigarren galdera horrekin has gaitezke. Egoera ez zen bereziki oparoa; basamortu baten sekulako antza zeukan. Ezer gutxi zegoen. Ipurbeltzek eusten zion oraindik, baina, horrez gain, oso gutxi argitaratzen zen. Komikia euskaraz ia ez zen egiten. Ezagutu genituen garai oparoagoak (Habeko Mik, Lur argitaletxea...), baina une hartan ia ez zegoen ezer.

Horregatik, lehen helburua zen existitzea, izan zedila zerbait. Nik urteak neramatzan Ikastolen Elkartearentzat ilustrazio-lanak egiten, material didaktikoa ilustratzen, batez ere, eta haiek ezagutzen zuten komikiarekiko nire joera: bereziki umore grafikoa egiten nuen, Ipurbeltzen ere aritu nintzen…

Ipurbeltz haurrei, gaztetxoenei zuzenduta zegoen, eta Ikastolen Elkarteak ikusten zuen ez zegoela gazteentzako komikirik eta, beraz, bazegoela betetzeko zulo bat. Beraz, lehen helburua zen zerbait sortzea talde horrentzat, merkatu frantziarrean "ado-adult" esaten diotena, alegia, nerabe batek irakur dezakeena baina heldu batek ere gustura irakurriko lukeena.

Esan bezala, egoera ez zen ona; ez zen ia euskarazko komikirik argitaratzen. Euskal komikigileak egon bazeuden, baina une hartan beste ilustrazio- eta marrazketa-lan batzuk zituzten esku artean edo atzerriko merkatuentzat ari ziren lanean (Frantzia, Ameriketako Estatu Batuak...) eta, beraz, hemen ezezagunak ziren. Hortaz, bigarren helburua izan zen euskal sortzaile horiei erakusleiho finko bat eskaintzea euren lana hemen ezagutarazteko. Horrekin lotuta, berez komikigintzan ari ez ziren sortzaileak komikigintzara erakartzen hasi ginen: Harkaitz Cano, Eider Rodriguez, Arantxa Iturbe...

Hirugarren helburuak hizkuntzarekin zeukan zerikusia. Komikiaren hizkuntza oso zuzena da, oso kolokiala, adierazkorra... eta hori ere bazen euskarari ekarpen bat egiteko modua. Gogoratzen dut garai hartan honako esaldi hau erabiltzen genuela: "kaleko euskara jaso eta kaleko euskarari proposamenak egin".

(Xabiroi aldizkariaren 20. eta 73. zenbakien azalak)

Zertarako gehiago da interesgarria komikia? Zer aukera eskaintzen ditu?

Hizkuntza adierazkorrari dagokionez, ematen du komikiak ekarpenak egiteko aukera, baina, hortik aurrera, edozein sorkuntza-diziplinarekin bezala, hartzaileak erabakiko du zertarako zaion baliagarri. Jorratu daitezkeen gaiak mila izan daitezke; horien interpretazioak, berrehun mila. Esaterako, has zaitezke politikaz superheroiak irakurri ondoren edo erabil ditzakezu superheroiak horretarako, baina baita ad hoc politikaren gaia jorratzeko egindako komiki bat edo gertaera historiko-politikoak kontatzen dituen beste bat.

Berezitasun gisa, nire ustez komikiak badu irudiaren indarra eta idatzizko literaturaren patxada. Bien arteko hibrido bat da.

(Xabiroi aldizkariaren 24. eta 50. zenbakien azalak)

Denetarik dago Xabiroin: umorea, abenturak, gai kostunbristak... Zein da zuen lan egiteko modua? Nola erabakitzen dituzue edukiak? Zeren arabera?

Askotan aipatzen dugu guk eskaintzen duguna sorkuntza zintzoa dela. Kontuan izan behar da gure hartzaileak bereziki ikastoletako ikasleak direla, nahiz eta gero edonor harpidetu daitekeen -eta jada atera gara mundu horretatik-, baina gure hartzaile zuzenak ikastoletako ikasleak dira, eta hor denetarik dago. Hasteko, DBHn eta Batxilergoan banatzen da, eta tarte horretan 12 eta 18 urte bitarteko jendea dago; hori oso zabala da. Beraz, ezin dugu lerro editorial bat izan.

Hori dela eta, gure lan egiteko modua izan ohi da egile bati proposamen bat egitea edo egileen aldetik proposamenak jasotzea: "zera bururatu zait", "zera egokia iruditzen zait Xabiroirako"... Gehienetan, baina, geuk egiten dugu proposamena: "sortu ezazu zerbait". Zer? "Zuk gustura irakurriko zenukeen zerbait". Horregatik hitz egiten dugu sorkuntza zintzoaz. Unai Iturriagari gauza bat okurrituko zaio, Asisko Urmenetari beste bat... Ahalik eta traba gutxieneko komunikazioa behar da sortzailearen eta irakurlearen artean. Guk transmisio-lana egiten dugu, eta saiatzen gara oztoporik ez jartzen.

(Basolatik berri onik ez. Gidoia: Asisko | Marrazkiak: Joseba Larratxe)

Ale bakoitzaren atzean sekulako lana dago, noski. Zer-nolako epeekin funtzionatzen duzue?

Hori da Xabiroin hasieratik aplikatu izan dugun egiteko modu bat: gauzak aurrerapen handiarekin eskatzea. Are gehiago zure inguruan Euskal Herriko komikigilerik onenak nahi badituzu. Izan ere, normalean oso lanpetuta egoten dira. Xabiroin aritzen diren komikigileen % 90 profesionalak dira, eta bete beharreko beste epe batzuk ere badituzte. Ezin dira bizi Xabiroi egitetik bakarrik. Hortaz, ezinbestekoa da gauzak aurrerapen handiarekin antolatzea. Komikiak lan handia eskatzen du, eta marrazkilariak patxadaz lan egiteko aukera izan behar du.

(Nerea eta oparia. Gidoia: Eider Rodriguez | Marrazkiak: Alex Orbe)

Aldizkariaz gain, albumak ere egiten dituzue. Maurizia. Biziminaren hotsa du izena argitaratu duzuen azkenak. Zer eskaintzen die albumak egileei eta publikoari aldizkariak ematen ez diena?

Bizitza luzeago bat. Hori hasieran bururatu zitzaigun. Lehen zenbakietatik izan genuen asmoa gero album bihurtuko ziren istorioak egiteko. Horrek egileari eta irakurleari -eta gizarteari- ematen dio lan horren erabilpen luzeago bat; bestela, aldizkarian ateratzen diren elkarlan puntualak izango lirateke. Egiten ditugu horrelakoak ere, baina merezi du lan batzuei bizitza luzeagoa ematea.

2007an atera genuen gure lehen albuma, Irati, eta oraindik ere saltzen ditugu album horren aleak, ez gutxi, gainera. Bizitza luzea izan du; gauza berezi bat izan da. Beste batzuk ez dira hain ongi saldu, baina horiek ere liburu-dendetan daude. Saiatzen gara gure stock-a bizirik mantentzen. Hori interesgarria da gizartearentzat.

Uste dut sorkuntzan arazo bat daukagula: gauzak azkarregi zahartzen dira. Bi urterekin liburu bat desagertutzat ematen dugu, eta uste dut ez dela horrela izan behar. Albumak egileari aukera ematen dio bere lana askoz gehiago zabaltzeko. Guk argitaratu ditugun album batzuk beste hizkuntza batzuetan ere argitaratu dira, eta horrek beste aukera ekonomiko bat, beste lan-aukera bat ematen dio egileari.

(Irati. Gidoia: Joxean Muñoz | Marrazkiak: Juan Luis Landa)

Elkarrizketaren hasieran komentatu diguzun bezala, komikigintzarekin harremanik ez zeukaten sortzaileak erakartzen jakin du Xabiroik. Nola sortu ohi dira bikote artistiko horiek? Zer da garrantzitsuena kasu horretan?

Gehienetan guk proposatu izan ditugu bikoteak. Baten eta bestearen estiloa -nortasun artistikoa, esan dezagun- ezagututa, bikote batek funtziona dezakeela pentsatzen duzu. Gero, hori gertatu egin behar da, noski. Beti ez da hipotesia betetzen, eta batzuetan ez da hain ongi ateratzen. Baina, ongi ateratzen denean, mirari bat gertatzen da, eta sekulako dinamika sortzen da elkarren artean. Gu saiatzen gara artistikoki behintzat konpatibleak diren bikoteak sortzen. Gero, esan bezala, batzuetan lortzen da eta beste batzuetan ez.

(Santa Familia. Gidoia: Eider Rodriguez | Marrazkiak: Julen Ribas)

20 urte hauetan, 76 aldizkari eta 19 album argitaratu dituzue. Azkar esaten da. Nola baloratzen duzue egindako bidea? Izan al da mugarririk Xabiroiren jardunean?

Zaila da esatea. Gure bizi-esperientziak diosku sorkuntza, kultura, oro har, beti dagoela amildegiaren ertzean, eta komikia are gehiago; beti izan da bazterreko gauza bat. Ikusi ditugu agertzen eta desagertzen milaka aldizkari, proiektu... eta gure sentsazioa beti izan da hurrengo zenbakia azkena izango dela, baina, aldi berean, ez; izan ere, komentatu dizuedan bezala, epe oso luzera begira egiten dugu lan. Halere, inor ez litzateke harrituko hurrengo zenbakia azkena balitz, eta nik uste dut energia horrek mantendu gaituela bizirik. Beti gaude hurrengo krisiak nondik joko zain, eta horrek erne mantentzen gaitu.

Egia da hasieratik izan dugula erakunde publikoen laguntza, nahiz eta nahiko genukeen gehiago laguntzea. Urte hauetan, gure irakurle-masak eta jasotzen ditugun dirulaguntzek ematen diguten aukera ekonomikora egokitzen joan gara. Beti izan gara oso zuhurrak, eta ez dugu zulorik egin. Txukun ibili gara, eta bidean egokitzapenak egin ditugu: adibidez, hasieran 36 orrialde ziren; orain, 32. Hori, noski, jakinda egileen lan-saria izan behar dela izan behar dena, "duina" esatea ez zait gustatzen, baina izan behar da egiazko lan-sari bat. Hori beti izan da minimoa, eta, behin minimo hori bermatuta, ea zer aukera ditugun.

Mugarria, ez dakit... Ez nuke jakingo esaten. 2007an azoketara joaten hasi ginenean hasi ginen ikusten zer-nolako oihartzuna genuen; kalean ere ikusten duzu egiten duzunaren isla... Baina gehiago izan da maratoi luze bat, gorabehera handiko proiektu bat baino. Gu ttur-ttur-ttur gure erritmoan joan izan gara. Maratoilari-sena izan dugu beti.

(Errezelen atzetik. Gidoia: Gregorio Muro Harriet | Marrazkiak: Alex Macho)

Zein dira Xabiroik urte hauetan euskal komikigintzari egin dizkion ekarpen nagusiak?

Jorratzen ziren gaiei eta lantzen ziren proposamen edo estilo artistikoei zegokienez, komikigintzaren eskaintza ez zen oso zabala lehen. Hori asko aldatu da, eta guk -ez guk bakarrik- jakin dugu mundu mailako komikigintzan gertatzen ari zen fenomeno hori aurrera eramaten.

Baina niretzat benetako ekarpena izan da egile-sare bat egonkortzea aldizkariaren bueltan. Egile-sare bat egonkortzeko edo sortzeko, maiztasun jakin bat daukan argitalpen bat behar da; bestela ez da sortzen. Adibidez, Bartzelonan, 1980ko garai oparoan, egile-sare ikaragarria zegoen, eta hori gertatu zen han hainbat aldizkari zeudelako, maiztasun jakin batekin eta zenbakiz zenbaki egileen lana plazaratzen zutenak. Hori egin du Xabiroik, erreferente izan, eta horren inguruan errotzen joan da egile-sare bat. Gero hortik beste sinergia eta proiektu batzuk atera dira, Xabiroitik harago.

(Amets alokatuak. Gidoia: Harkaitz Cano | Marrazkiak: Iñaki Holgado)

Komikiak, produktu fisiko gisa, xarma berezia dauka oraindik. Zer iritzi duzu euskarri digitalaz? Xabiroiren kasuan, aztertu duzue aukera hori bide berriak irekitzeko?

Gu txikiak gara, oso txikiak, eta esperimentuak handiek egin behar dituzte. Nik beti esan ohi dut nik digitalera jauzi egingo dudala ikusten dudanean Dargaud, Delcourt... bezalako Frantziako argitaletxe handiek formatu digitalaren aldeko benetako apustua egiten dutela. Baina ez dute egiten.

Gaur egun, argitaletxe askok -gehienek- badute ildotxo bat. Erraza da; komikia eskaneatuta dago. Baina ez du aurrera egiten, ez du arrakastarik, ez da errotu gizartean. Saltzen da zerbait, existitzen da, baina oraindik komikia paperean gertatzen da. Zergatik? Ez dakit kontu fetitxista bat edo zer den... Nik uste dut irakurketa ezberdina dela paperean, eta oraingoz hor gaude.

(Azken garaipena eta Surflaria albumen azalak)

Euskal komikigintzari dagokionez, zer esan? Zer bilakaera izan du bi hamarkada hauetan? Zein da euskal komikigintzaren egoera gaur egun?

Askoz hobea; hori begi-bistakoa da. Baina nik ez nioke kopuruari hainbeste erreparatuko. Askotan hitz egiten da komunikabideetan nobedade-kopuruaz. 2005ean, 2007an, 2008an nobedadeak bi-hiru izaten ziren. Azken urteotan, urtez urte badira 30-40-50... Kopuru polit samarretan ibili gara. Kontua da jakitea horietako zenbat egin diren egoera onetan. Alegia, egileek nahiko denbora izan duten ondo lan egin ahal izateko eta ekonomikoki babestuta egon diren ala ez. Horrek emango digu komikigintzaren egoeraren, hezurduraren, osasunaren irudia. Nik faltan botatzen dut oraindik euskalgintzan (literaturan zein beste arlo batzuetan) pisua duten argitaletxe batzuek gehiago inbertitzea.

Bestalde, lehen esan dudan bezala, oso lagungarriak dira komikiak egiteko Eusko Jaurlaritzak 2017an abian jarritako dirulaguntzak. Izan ere, horrek esan nahi du txukun lagunduta bost lan egongo direla urtero kalean (uste dut lehen lau zirela).

Beraz, askoz hobeto gaude. Hobeto egon gintezke? Bai. Adibidez, iruditzen zait egileentzat ekimen gehiago egon beharko liratekeela. Argi dago egileentzat egoera hobea bada, argitaratzen diren komikiak ere hobeak izango direla.

Baina egileez ez ezik irakurleez ere hitz egin nahiko nuke. Izan ere, urteotan irakurleen jarrera aldatu, zabaldu egin da. Gure irakurleria orain askoz anitzagoa da; gaur egun jendea komikira hurbiltzen da edozer gauza topa dezakeela sinetsita.

(Kortsarioen ostatua eta Haur Besoetakoa. Paristik datorren artista albumen azalak)

Nola dago Xabiroi 20 urteren ostean? Norantz bideratuko ditu bere urratsak datozen urteetan?

Ez dakigu noiz arte iraungo duen amets honek, hau amets bat baita. Gogoan daukat proposatu zigutenean berehala telefonoa hartu eta komikigileei deika hasi ginela aldizkari bat egin nahi zutela esateko. Orduko amets hark oraindik jarraitzen du. Ez dakigu noiz arte. Guk asmo berarekin segitzen dugu. Naturaltasunez sartzen ari dira gai berriak, egile berriak… eta oraingoz ez daukagu aldatzeko asmorik.

Lehengo egileen eta egile berrien eskutik iritsiko diren bineta berriek ekarriko dute aldaketa. Hortik etorriko dira Xabiroiren berritasunak. Alegia, egileek ekarriko dituzte. Guk lan-aukera eta -baldintza berdinak jarriko dizkiegu mahai gainean; horretan saiatuko gara. Ea ametsak irauten duen.

(2025eko irailaren 23an argitaratutako Berezia)